Độc đáo nghệ thuật trình diễn trống đôi, cồng ba, chiêng năm của người Chăm H’roi

Như tên gọi, bộ nhạc cụ trống đôi, cồng ba, chiêng năm của đồng bào các dân tộc Chăm H’roi, Bahnar ở huyện Đồng Xuân (tỉnh Phú Yên) gồm cặp trống, ba chiếc cồng (có núm ở giữa), năm chiếc chiêng (không có núm).

Trong nghệ thuật trình diễn trống đôi, cồng ba, chiêng năm, mỗi loại nhạc cụ có điệu thức riêng. Chiêng năm giữ giai điệu khoan nhặt, thanh thoát, âm vang ngân xa. Cồng ba giữ bè trầm, sâu lắng mượt mà. Trong khi đó, vai trò và tác dụng của trống đôi thường gây ấn tượng mạnh nhất. Nó làm cho cuộc hòa thanh tìm được sự đồng điệu, chảy rót vào nhau, đạt tới cao trào của sự hứng khởi. Và nét độc đáo là trống không gọi đánh trống đôi, mà gọi múa trống đôi.

Sự sáng tạo đặc biệt của đồng bào Chăm H’roi, Bahnar ở huyện Đồng Xuân khi trình diễn trống là việc tạo ra âm thanh bằng cách dùng bốn đầu ngón tay, bàn tay để vê, vuốt, vỗ trên bề mặt trống, tạo ra các âm sắc và tiết tấu phức tạp, chứ không dùng dụng cụ dùi trống.

Giai điệu của trống đôi là một tập hợp những chuỗi tiết tấu đầy ngẫu hứng, không bị giới hạn trong một trường độ, cao độ nhất định nào. Bằng trống đôi, người diễn tấu có thể truyền cho nhau những ký hiệu biểu cảm của âm thanh từ nhịp trống như những lời tâm tình, trò chuyện. Do đó, múa trống đôi đòi hỏi phải là một cặp diễn tấu ăn ý, hiểu nhau. Tiết tấu, nhịp điệu và âm thanh được tạo ra phải nhịp nhàng, uyển chuyển, tung hứng cho nhau. Trống này ngừng, trống kia vỗ, trống này chậm rãi, trống kia dồn dập… như một cuộc đối thoại của hai người bạn.

Nghệ thuật trình diễn cồng, chiêng được thể hiện rất đa dạng, độc đáo. Tính độc đáo của cồng, chiêng thể hiện ở trình độ điêu luyện của người diễn tấu trong việc áp dụng những kỹ năng đánh cồng, chiêng. Dàn cồng, chiêng được tổ chức như một dàn nhạc có thể diễn tấu với các hình thức hòa điệu khác nhau. Và cũng giống như múa trống, mỗi người chỉ đánh một chiếc cồng hoặc một chiếc chiêng.

Trình diễn trống đôi, cồng ba, chiêng năm luôn có các thiếu nữ múa xoan. Họ chuyển động thân hình theo nhịp trống, cồng, chiêng, di chuyển bằng những bước đi ngắn, nhịp nhàng, uyển chuyển trong đội hình đồng điệu, phối hợp giữa co và duỗi chân, tay, nhún nhẩy đung đưa thân mình. Ðồng bào Chăm H’roi, Bahnar bảo rằng, tiếng chiêng ngân dài như dòng sông, còn múa xoan mềm mại như con suối chảy. Múa xoan gắn bó với họ suốt một vòng đời người, vòng cây trồng và từng mùa lúa rẫy. Đối với người Chăm H’roi, Bahnar ở huyện Đồng Xuân, mỗi dịp lễ hội hay sinh hoạt văn hóa khác nhau, âm thanh của trống đôi, cồng ba, chiêng năm đều có những ý nghĩa và giá trị riêng mang triết lý sâu sắc. Trong lễ cầu hôn, âm thanh của trống đôi, cồng ba, chiêng năm như nhắc nhở đôi trai gái phải yêu thương nhau bền chặt, thủy chung. Trong những cuộc sinh hoạt làng, nó tạo sự gắn kết, mang niềm vui, hạnh phúc đến cho mọi người. Còn trong đám ma, nó như buồn bã, nỉ non, chia sẻ nỗi buồn đau với gia đình và thể hiện sự tiếc thương của cộng đồng. Hay khi giữa các buôn làng có chuyện xích mích, trống đôi, cồng ba, chiêng năm lại được mang ra biểu diễn như một lời hòa giải.

Năm 2016, nghệ thuật trình diễn trống đôi, cồng ba, chiêng năm của đồng bào các dân tộc Chăm H’roi, Bahnar ở thôn Xí Thoại (xã Xuân Lãnh, huyện Đồng Xuân) đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là niềm tự hào và cũng là động lực để người dân bảo tồn, phát huy giá trị của bộ nhạc cụ này.

Ông La Chí Thái - già làng thôn Xí Thoại, chia sẻ: "Còn trống đôi, cồng ba, chiêng năm là còn bản sắc, mà giữ được bản sắc văn hóa là giữ được hồn cốt của dân tộc mình. Là người con của thôn Xí Thoại, tôi sẽ tiếp tục trách nhiệm cùng với con cháu bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị của trống đôi, cồng ba, chiêng năm trong đời sống cộng đồng mình".

Có thể nói, những âm thanh, điệu thức của trống đôi, cồng ba, chiêng năm là một sợi dây văn hóa tinh thần kết nối, truyền đời, tạo nên một bản sắc văn hóa của đồng bào Chăm H’roi, Bahnar ở huyện Đồng Xuân. Có trống đôi, cồng ba, chiêng năm là có lễ hội và có tất cả đời sống văn hóa tinh thần của người Chăm H’roi, Bahnar.