Hồn dân tộc qua làn điệu dân ca: Lời tạ ơn Nữ thần Hồn Lúa của người Khmer Nam bộ

Việt Nam hiện có khoảng 1,3 triệu người Khmer cư trú ở hầu khắp các tỉnh Nam bộ. Người Khmer có những lễ hội nổi tiếng như lễ mừng năm mới Chol Tnam Thmay, lễ cúng ông bà Đonta, lễ cúng trăng Ok Om Bok… Đó là những lễ hội được nhiều người biết đến. Đồng bào Khmer còn có Lễ hội Xuống đồng vào tháng tư hàng năm. Dù không phải là lễ hội lớn nhưng khá phổ biến vì cộng đồng người Khmer phần lớn có truyền thống cấy lúa nước lâu đời và hình tượng Nữ thần Hồn Lúa cũng xuất hiện nhiều trong điêu khắc cũng như mỹ thuật của người Khmer.

Trong Lễ hội Xuống đồng, cấy lúa là một trong những nghi lễ quan trọng nên lễ hội còn được gọi nôm na là xuống giống lúa. Nghi thức cấy lúa là hoạt động cuối cùng trong phần lễ, sau đó là phần hội.

Bài ca Tạ ơn thần Hồn Lúa là bài hát để khép lại phần lễ. Người Khmer gọi là Thần Brôlưng Srâu. Điệu hát kể lại việc chọn giống lúa, gieo mạ và nỗi nhọc nhằn của người làm ruộng chân lấm tay bùn:

"Tất cả người già cả, các cô gái và những bà mẹ/ Hãy nghe tôi tạ ơn thần Hồn Lúa/ Khi đã chuẩn bị dây cột cày, dây cột bừa, Tôi đã đi cày, đi bừa, đi gieo hạt giống và đi nhổ mạ/ Lưng tôi rám khô dưới nắng,/ Tay tôi dựa trên "thorơrây"/ Tôi gặt bó lúa: được một Kờta/ Tôi gặt gánh: được một cộ đầy".

Lời tạ ơn thần Hồn Lúa thường chỉ ngắn gọn và mỗi địa phương lại có những dị bản khác nhau. Dẫu vậy thì nội dung cũng có một quy tắc nhất định về hàm ý. Câu "tạ ơn" thường chỉ được nhắc đến trong lời mào đầu. Phần còn lại, lời hát nói về nói về việc nhà nông như chọn giống, gieo mạ, cấy lúa gặt hái. Người hát cũng không quên nói về cảnh sung túc khi mùa màng bội thu.

Bài hát không chỉ là lời tạ ơn thần linh. Trước đông đảo khách đi hội, người hát muốn gửi gắm một thông điệp rằng: Việc cấy cày vất vả cực nhọc lắm thay. Người người hãy yêu lao động và biết quý trọng hạt lúa, mến yêu quê hương đất đai, ruộng đồng.

Tạ ơn Thần Hồn Lúa phác họa một bức tranh lao động nhọc nhằn và cũng đầy niềm vui. Không khí thiêng liêng trong giai điệu đầy nhạc tính là một đặc trưng của ngôn ngữ Khmer.