Kinh nghiệm sống của người Thái xứ Nghệ qua ca dao, tục ngữ

Đồng bào dân tộc Thái ở Nghệ An sinh sống chủ yếu tại các huyện miền núi Kỳ Sơn, Tương Dương, Con Cuông, Quỳ Châu, Quỳ Hợp, Nghĩa Đàn. Kho tàng văn hóa dân gian của dân tộc Thái đa dạng, phong phú nhiều thể loại, đặc biệt là số lượng những câu tục ngữ đúc kết kinh nghiệm sống rất có ý nghĩa.

Người Thái gắn bó với làng bản, đời sống sản xuất chủ yếu là làm nương rẫy nên từ xa xưa họ đã đúc kết kinh nghiệm thời tiết qua việc xem xét các sự vật, hiện tượng tự nhiên. Câu tục ngữ Sao mời trời hạn, sao sáng trời mưa (Đao chôm xi lánh, đao chanh xi phồn) cho thấy cách xem sao trên trời để đoán nắng hay mưa. Đặc biệt hơn, câu Cây mây nở hoa, trời hết sấm/Cây nấm nở hoa, trời ra oai sấm nổ (Cô vải pồng nhọt, phạ hạt xiềng nạt Bọc nạt phông phạ, lống lăng má giảm) là kinh nghiệm của đồng bào khi quan sát thời kỳ ra hoa của những loại cây quen thuộc dễ thấy ở rừng như cây mây, cây nấm để đoán biết hiện tượng có sấm sét, có mưa hay không.

Với người Thái, thời vụ sản xuất rất quan trọng bởi nó quyết định đến năng suất thu hoạch. Họ đã đúc kết kinh nghiệm trồng trọt qua các câu tục ngữ Tháng năm trỉa lúa rẫy/Tháng sáu trỉa lúa mùa (Nậm hảy thang nẳm/Đắm úa thang thâu) hoặc câu Tháng Giêng trồng mét/Tháng Tám trồng nứa (Bươn chiếng pục mạy pẹt/Bươn pẹt pục mạy hịa).

Người Thái ở Nghệ An có nếp sinh hoạt giản dị, đề cao gia đình, cộng đồng, quê hương. Nhiều câu tục ngữ ngụ ý khuyên răn con người biết dung hòa những mối quan hệ tốt đẹp, câu Anh em ruột thịt như nước với thuyền/Vợ chồng thì như áo quần đang mặc (Ai nọng khư nừng nặm tâng hia/Púa mia khư nừng xồng tâng xìa) là lời nhắn nhủ mỗi người hãy biết trân quý những người ruột thịt của mình. Với người Thái, tình cảm anh em ruột thịt rất quan trọng, như nước với thuyền; tình cảm chồng vợ cũng luôn được đề cao, nhắc nhở mỗi người phải thủy chung, vun vén cho hạnh phúc của mình.

Kinh nghiệm sống của người Thái còn được đúc rút qua những câu tục ngữ có nội dung khuyên dạy con cái. Câu Dạy con gái khi con gái chưa biết thẹn. Dạy con trai khi con trai chưa biết chơi rông bản (Bọc lực nhinh chơ lực nhinh nhăng bảy hụ hang hái. Bọc lực chai chơ lục chai nhăng bảy hụ pản bàn) ngụ ý nền tảng gia đình và sự giáo dục ban đầu là rất quan trọng với việc hình thành nhân cách con người. Những chỉ bảo ban đầu khi con còn nhỏ có sức ảnh hưởng lớn và có giá trị mãi về sau. Trong tiềm thức của cha mẹ, khi con cái trưởng thành (con trai thì biết đi chơi rông ở bản, con gái thì biết thẹn) thì những lời khuyên dạy với con ít còn giá trị nữa vì họ đã tự lập được rồi.

Có thể thấy cuộc sống mộc mạc, bình dị gắn bó với làng bản, núi rừng và nếp sinh hoạt truyền thống của người Thái đã bồi đắp cho đời sống tinh thần thêm phong phú.