Muối cỏ thơm không thể thiếu trong mâm cơm hàng ngày của người Jrai

Ở Gia Lai tộc người Jrai là một trong những tộc người lớn đông nhất và cư trú lâu đời. Dân tộc Jrai hình thành và lưu trữ một kho tàng văn hóa truyền thống phong phú cùng ẩm thực đặc trưng như: canh thính, món lap thịt, rượu ghè, Nhăm pung (canh bột). Đặc biệt, còn có món muối cỏ thơm khá độc lạ, một loại gia vị không thể thiếu của cả trong nấu ăn ngày thường lẫn ngày lễ, góp phần tạo nên những điểm đặc biệt thú vị trong món ăn của người đồng bào Jrai.

Theo một số người dân bản địa cho biết, cỏ thơm mọc thường dại nhưng dần trở nên khan hiếm. Cỏ này chỉ mọc ở những cánh rừng ẩm ướt hay đầm lầy hoặc ven suối, nơi có khí hậu se lạnh của những tháng đầu năm.

Người Jrai gọi cây cỏ này là cỏ groach. Loại cỏ dại này có mùi cay nồng, lá mỏng, cao chưa đầy hai gang tay. Cỏ thơm có rễ chùm như cây lúa, lá nhỏ như cây kim. Cỏ thơm khi già có hoa nhỏ li ti màu tím, hạt nhỏ, chỉ cần đi ngang đã ngửi thấy mùi thơm nhẹ. Nếu không phải là người bản địa có kinh nghiệm, rất dễ nhầm với các loại cỏ dại khác.

Người Jrai dùng cỏ này lúc tươi hoặc khô để làm muối. Chia sẻ về cách chế biến muối cỏ thơm, chị Ksor H'Djom (người dân tộc Jrai trú ở xã Ia Dreh, huyện Krông Pa, Gia Lai) cho hay: "Tuy khó có thể tìm được loại cỏ này nhưng cách chế biến muối cỏ thơm cực kỳ đơn giản. Chỉ cần lấy một nắm muối hạt, ớt trái địa phương và cỏ thơm cho vào một chiếc cối, trộn đều và giã nhỏ. Khi chế biến nếu để nguyên cây, mùi hương của nó được nhân lên gấp đôi".

Không riêng gì gia đình chị Djom mà những hộ gia đình người Jrai ở huyện Krông Pa xem muối cỏ thơm như một gia vị đặc biệt, không thể thiếu trong mâm cơm hàng ngày. Muối cỏ thơm giúp đánh thức, quyện cùng các loại gia vị khác tạo thành hương thơm đặc trưng và làm bữa cơm thêm phần ngon miệng. Đặc biệt, món muối này thường được dùng để mời khách ăn kèm các món đặc sản Gia Lai.

Ở Gia Lai, muối cỏ thơm rất được ưa chuộng vì không đủ hàng để cung ứng nên chị Djom phải thu mua cỏ từ nhiều người Jrai ở xã Pờ Tó (huyện Ia Pa, Gia Lai) với giá rất cao.

Với nhiều năm kinh nghiệm "săn" cỏ thơm, anh Siu Kha (xã Pờ Tó, huyện Ia Pa) chia sẻ: "Tôi biết loài cỏ này từ khi còn nhỏ, lúc đó tôi hay theo gia đình lên rừng đi làm. Nó có hương thơm độc, lạ, nhiều người Jrai đã biến nó thành muối để chấm cơm, lá mì".

Theo anh Kha, phải leo lên núi cao mới có thể tìm được loại cỏ này. Cỏ sinh sôi, phát triển từ tháng 9 đến hết tháng 2 năm sau. Sau khi hái cỏ từ trên núi về, anh Kha rửa sạch bụi, đất còn dính trên thân cỏ và phơi khô dưới nắng. Khi cỏ thơm đã khô, anh cột chặt thành bó rồi bán cho những người chuyên làm muối thơm ở huyện Krông Pa với giá 20.000 đồng/bó 50 gram. Nhờ loại cỏ lạ này đã giúp anh Kha và một số người dân tộc thiểu số ở huyện Ia Pa có thêm thu nhập, trang trải cuộc sống.

Trung bình 1 lọ muối 100 gram sẽ có giá 50.000 đồng. Ngoài ra, một bó cỏ thơm khô 50 gram có giá 25.000 đồng.

"Loại cỏ này đã tạo nên một loại muối đặc biệt, một hương vị đặc biệt vì vậy tôi rất tâm huyết với việc gìn giữ và lưu truyền cách thức tạo nên loại muối đặc trưng này của người Jrai. Rất nhiều lần tôi có lấy hạt cỏ thơm để trồng ở những vùng trũng, sát bờ ruộng (khu vực ẩm ướt) nhưng không thể phát triển. Tôi rất lo ngại loại cỏ này sẽ biến mất", chị Djom trăn trở.