Nâng cao quyền năng của phụ nữ trong bảo tồn di sản
Để bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc huyện Võ Nhai (tỉnh Thái Nguyên) qua làn điệu hát Then - đàn Tính, Câu lạc bộ (CLB) hát Then - đàn Tính xã Thần Sa đã có nhiều cách làm hay, sáng tạo, mang văn hóa cổ truyền vào đời sống, góp phần nâng cao quyền năng của phụ nữ trong bảo tồn di sản.
Các thành viên CLB hát Then - đàn Tính xã Thần Sa
Năm 2011, "CLB hát Then, đàn Tính xã Thần Sa" được thành lập với 12 thành viên, do chị Lê Thị Thủy làm Chủ nhiệm CLB. Trải qua 12 năm duy trì và phát triển, đến nay CLB có 20 hội viên thường xuyên hoạt động, duy trì sinh hoạt định kỳ và luyện tập.
Chị Lê Thị Thủy - Chủ nhiệm CLB rất tâm huyết hơn với việc giữ gìn làn điệu cổ truyền của dân tộc huyện Võ Nhai
Chị Thủy cho biết, từ khi thành lập đến nay CLB đã tham gia nhiều hoạt động văn hóa văn nghệ của địa phương cũng như huyện, tỉnh nhà tổ chức, điển hình như chương trình "Ngày hội Võ Nhai nơi cội nguồn", "Ngày hội văn hóa các dân tộc tỉnh Thái Nguyên",… và tham gia tích cực các buổi giao lưu văn nghệ tại địa phương.
Các hội viên còn được tham gia các lớp tập huấn do huyện tổ chức
Hát then là một thể loại dân ca tín ngưỡng của cộng đồng người dân tộc Tày, Nùng. Mang trường ca, mang màu sắc tín ngưỡng thuật lại cuộc hành trình lên thiên giới để cầu xin Ngọc hoàng giải quyết một vấn đề gì đó cho gia chủ. Âm nhạc là yếu tố xuyên suốt cuộc hát then. Hát then có nhiều bài, bản, làn điệu. Người Tày, người Nùng không kể tuổi tác, giới tính... đều rất thích nghe hát then.
Lời hát theo hình thức diễn xướng tổng hợp ca nhạc Đàn tính, múa, diễn với nhiều tình huống khác nhau. Nghệ sĩ biểu diễn đảm nhiệm chức năng của một diễn viên tổng hợp. Họ vừa hát, tự đệm, vừa múa và diễn để thể hiện nội dung câu hát, đôi khi còn biểu diễn cả những trò nhai chén, dựng trứng, dựng gươm...
"CLB hoạt động nhằm phát triển khả năng và nâng cao trình độ về nghệ thuật hát Then - đàn Tính cho các hạt nhân văn nghệ trên địa bàn xã. Đồng thời, phát hiện, bồi dưỡng những cá nhân có năng khiếu về môn nghệ thuật này, góp phần bảo tồn, khai thác và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Tày. Then là những khúc hát, điệu múa thuộc thể loại dân ca nghi lễ, được sử dụng trong các lễ cúng chữa bệnh, giải hạn, cầu mùa, lễ cấp sắc do những người làm nghề Then thực hiện", chị Thủy cho biết.
Không chỉ được sự hướng dẫn của Chủ nhiệm và Phó Chủ nhiệm CLB, các hội viên còn được tham gia các lớp tập huấn do huyện tổ chức. Qua các lớp học, giúp hội viên nhanh chóng nắm bắt, biết cách hát các bài Then cổ, Then sáng tác mới và những bài hát Then ca ngợi quê hương, đất nước, đồng thời thuần thục về cách đánh đàn Tính.
Hàng năm, CLB còn mời các nghệ nhân về tập huấn, sau đó chị em thực hiện sinh hoạt vào lúc nông nhàn, học qua video hướng dẫn của nghệ nhân.
Một buổi biểu diễn của CLB
Năm 2021, được sự quan tâm của UBND huyện, Phòng Văn hóa, Thông tin và Truyền thông huyện Võ Nhai đã hỗ trợ 7 đàn Tính và 8 bộ quần áo biểu diễn cho CLB- đây chính là nguồn động lực lớn lao để CLB tiếp tục duy trì và phát triển.
Có thể nói việc bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc huyện Võ Nhai nói chung và các dân tộc xã Thần Sa nói riêng là rất cần thiết, có ý nghĩa quan trọng bởi nó sẽ tạo cho nền kinh tế phát triển mạnh mẽ và vững chắc, nhất là trong thời kỳ đất nước mở cửa và hội nhập.
Chị Trần Thị Sen – Chủ tịch Hội LHPN xã Thần Sa, huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên đồng thời là Phó Chủ nhiệm CLB hát Then - đàn Tính xã Thần Sa
Trên thực tế, việc giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc trong thời kỳ nền kinh tế mở cửa và hội nhập là hết sức khó khăn.
Phó Chủ nhiệm CLB Lê Thị Thủy cho biết, trong thời gian tới CLB sẽ tiếp tục duy trì sinh hoạt trên nền tảng truyền thống kết hợp đổi mới cách thức sinh hoạt, nhằm thu hút đông đảo hơn nữa các thành viên mới tham gia CLB, đặc biệt là các em học sinh.
"Tôi mong muốn các cấp chính quyền địa phương, ngành văn hóa tiếp tục có sự hỗ trợ dụng cụ, trang phục biểu diễn, quan tâm và mời các nghệ nhân đến truyền dạy một số làn điệu Then cổ để hát Then - đàn Tính không bị mai một", chị Thủy chia sẻ.
Không chỉ người Tày, Nùng, Thái mà hát Then còn được cả các dân tộc khác yêu thích, coi đây là món ăn tinh thần trong đời sống của họ.
Với cuộc sống đổi thay như ngày nay, ngoài yếu tố tâm linh, hát Then đàn Tính còn được sân khấu hoá, được đưa vào các hoạt động phục vụ sự kiện chính trị, du lịch, phục vụ nhân dân, trở thành phong trào văn nghệ quần chúng tại các địa phương.
Di sản thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam đã được UNESCO ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây thực sự là niềm vinh dự, tự hào không chỉ riêng với dân tộc Tày ở Thái Nguyên mà còn của các dân tộc anh em khác ở các tỉnh vùng Đông Bắc và cả nước.
Giữ bản sắc văn hoá quý báu của dân tộc góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội, phát triển du lịch tại địa phương
Chính vì vậy, việc bảo tồn và phát huy di sản hát Then – đàn Tính là việc làm hết sức cần thiết và đã được huyện Võ Nhai và tỉnh Thái Nguyên đặc biệt quan tâm, qua đó góp phần gìn giữ bản sắc văn hoá quý báu của dân tộc cũng như góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội, phát triển du lịch tại địa phương.