Nét riêng dung dị trong trang phục của phụ nữ Dao Khâu

Trang phục của người Dao Khâu không sặc sỡ như các nhóm Dao khác mà rất đỗi dung dị với màu tràm là chủ đạo. Phụ nữ Dao Khâu thường mặc áo dài, vạt áo thường gập ngược lại và thắt dây lưng. Áo của người Dao Khâu dài đến bàn chân, vạt áo được thêu rất tỉ mỉ, viền áo được trang trí bằng những viên bông màu đỏ và hàng cúc bạc.

Cổ áo được thiết kế hình tròn, lưng được đính bảy hào bạc trắng cùng với sợi tơ màu hồng. Dọc hai bên nẹp áo từ cổ xuống bụng là những tua chỉ màu bã trầu với dấu tay áo được nẹp bằng vải màu xanh. Đằng sau lưng áo là một chùm năm đồng bạc, mỗi đồng bạc là một dây hạt cườm đủ màu. Các vạt áo được gấp lên theo một nếp cố định dắt vào thắt lưng.

Đằng trước trang phục của phụ nữ Dao Khâu có miếng vải che từ bụng xuống tới bắp chân, miếng vải che cũng bằng vải đen bốn xung quanh có tiền bằng vải xanh da trời tạo thành cái khung, đầu trên có dây thắt lưng. Quần của người Dao Khâu may theo kiểu chân què, đũng quần thấp, doãn và rộng. Khi mặc cạp vắt chéo hai bên rồi dùng dây lưng bằng vải đỏ buộc chặt bên ngoài.

Chiếc quần thêu chỉ màu giống như người Dao ở nhiều vùng khác, song sự độc đáo ở đây thể hiện màu trắng và màu cam là chủ đạo chứ không phải là màu đen. Quần được thêu nhiều hoa văn sặc sỡ, nhiều họa tiết phong phú như hình cỏ, cây, hoa, lá, chim chóc hay bất kỳ vật dụng nào mà người dân nơi đây cảm thấy gần gũi trong sinh hoạt hàng ngày.

Bà Tẩn Mỹ Chay (bản Pa Ỏ, xã Mường Đen, Huyện Tủa Chùa, Điện Biên) cho biết: "Các hoa văn được khâu duy nhất ở một mẫu, tất cả các bộ trang phục chủ yếu là hình cỏ cây hoa lá chim muông thể hiện phong tục người Dao xưa kia thường sống trên núi và ở gần thiên nhiên, hoa văn được thêu ở lưng với ý nghĩa khi cúi xuống làm nương, làm rẫy thì ông trời sẽ nhìn thấy và nhận ra đó là người Dao Khâu".

Chiếc khăn quấn đầu là chi tiết không thể thiếu trong trang phục của người phụ nữ Dao Khâu. Chiếc khăn tràm dài được quấn khéo léo làm tôn lên vẻ đẹp của phụ nữ Dao Khâu. Khăn được làm từ vải tự dệt, nhuộm tràm đen, có chiều dài từ 6 đến 10 mét, chiều rộng 25-30 cm. Khi quấn phụ nữ Dao Khâu phải khéo léo để tạo ra một góc theo hình lục giác, nhìn đằng sau như hình tam giác cân. Khi quấn đến vòng thứ 3 người quấn sẽ bẻ gập 3 góc khăn rồi mới quấn tiếp để tạo thành hình dáng cân xứng, vuông vắn. Học quấn khăn đội đầu là bài học khó những cô gái thường phải nhờ mẹ, nhờ bạn cuốn sao cho vuông vắn chỉn chu. Khăn quấn phải vừa chắc chắn, vừa ôm khít đầu tôn lên khuôn mặt tròn trịa như trăng rằm của người con gái vùng cao.

Bà Chảo Thị Khé (Bản Pà Ô, xã Mường Đen, Huyện Tủa Chùa, Điện Biên): "Khi tôi còn nhỏ đã được mẹ quấn đầu cho và học quấn, sau này là dạy các con gái. Ở xã tôi từ cô gái trên 15 tuổi đến những cụ già đều thông thạo cách cuốn đầu. Hiện nay chỉ những lúc đi dự đám cưới, dịp lễ tết lớp trẻ mới sử dụng vật trang trí này, còn lớp người tuổi trung niên thì đã có thói quen này nên ngày ngày vẫn quấn đầu như một phần không thể thiếu trong bộ trang phục truyền thống".

Từ khi còn bé cô gái Dao Khâu đã được các bà, các mẹ dạy cho những đường tơ, sợi chỉ may vá thêu thùa. Bằng cách truyền nghề chỉ dẫn thấu đáo của các bà các mẹ tạo cho phụ nữ Dao Khâu một nếp nghĩ ăn sâu vào trong tiềm thức đó là luôn tận dụng thời gian nông nhàn để sắm sửa bộ trang phục đẹp nhất cho mình và cho chồng con của mình. Trang phục của người Dao Khâu tạo cho người con gái một vẻ đẹp duyên dáng, thùy mị. Với sắc phục màu tràm, và chiếc mũ tạo hình độc đáo họ rất dễ được nhận ra đặc biệt là ở các phiên chợ, các lễ hội truyền thống ở địa phương. Giữa màu xanh của đại ngàn thấp thoáng dáng hình của các cô gái Dao Khâu khoác trên mình bộ trang phục truyền thống đẹp tựa bông hoa rừng, tô điểm cho vẻ đẹp của đại ngàn.

Những năm gần đây sự quan tâm của Đảng, nhà nước đã giúp đời sống của người dân nơi đây có nhiều đổi thay, giao thương phát triển. Các sản phẩm, cuộc sống hiện đại được người dân sử dụng nhiều hơn nhưng người Dao Khâu ở bản Pa Ỏ vẫn giữ bên mình nhiều nét trang phục độc đáo của dân tộc. Một trong số đó phải kể đến việc thêu thổ cẩm để may khăn, áo. Sản phẩm thổ cẩm với những nét hoa văn tinh tế không chỉ đơn thuần là chiếc khăn, tấm áo mặc hằng ngày mà với đồng bào Dao nơi đây chúng mang nhiều ý nghĩa khác.

Nếu như các dân tộc khác tạo nên thổ cẩm bằng cách dệt thì người Dao Khâu tạo ra các họa tiết thổ cẩm trên trang phục của mình bằng cách thêu thủ công. Đối với đồng bào dân tộc Dao việc thêu khăn, thêu áo đã trở thành công việc thường ngày của các bà, các mẹ và chẳng biết từ khi nào việc thêu nên một trang phục thổ cẩm đẹp trở thành thước đo cho sự giỏi giang và khéo léo của người phụ nữ. Một điểm độc đáo nữa là các họa tiết thêu trên áo quần của người con gái Dao Khâu thường rất đơn giản nhưng tinh tế đó là các loại cỏ cây hoa lá, hình cày bừa, cánh chim, ruộng bậc thang. Những họa tiết lặp lại và có quy ước thể hiện nét văn hóa riêng biệt của người Dao nơi đây.

"Người Dao chúng tôi chỉ thêu được thôi chứ không dệt được, chúng tôi chủ yếu thêu trên vải chàm và tự thêu theo kinh nghiệm chứ không theo khuôn mẫu, hình vẽ cố định. Từ những mảnh vải vuông, họa tiết sau đó sẽ tự ghép thành quần áo, khăn vì thế chị em có thể tranh thủ thêu ở bất cứ đâu bất cứ khi nào rảnh", chị Chảo Thị Khé cho hay.

Những bộ trang phục truyền thống của dân tộc Dao nói chung và những họa tiết thêu thổ cẩm của người Dao Khâu nói riêng là đặc điểm nhận diện, là văn hóa và là giá trị riêng có của đồng bào dân tộc Dao.