Nghệ thuật khảm sành đỉnh cao tại lăng Khải Định

Tọa lạc trên núi Châu Chữ, cách trung tâm thành phố Huế khoảng 10km, lăng Khải Định thuộc địa phận xã Thủy Bằng, huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế.

Lăng được khởi công xây dựng từ tháng 9/1920 và kéo dài trong 11 năm. Tuy lăng tẩm có diện tích nhỏ nhưng lại mất nhiều thời gian hoàn thành, tiêu tốn nhiều công sức, tiền bạc nhất. Lăng Khải Định là sự kết hợp tinh tế của kiến trúc, văn hoá Đông và Tây, được thiết kế công phu, tinh xảo, lộng lẫy. 

Khác với các lăng vua nhà Nguyễn đời trước thường được xây dựng theo phong cách và kỹ thuật truyền thống, lăng Khải Định được xây dựng theo lối tân thời bằng những vật liệu xi măng, sắt, thép… và nhiều thứ quý hiếm được đặt mua từ Pháp, Trung Hoa, Nhật Bản, là minh chứng cho sự giao thoa văn hóa Việt Nam với các nước phương Tây nổi bật một thời.

Cổng Tam Quan được xây dựng theo phong cách Ấn Độ giáo. Đi tiếp 29 bậc để đến khu vực Nghi Môn và sân Bái Đính sẽ được được chiêm ngưỡng tượng các cận thần và binh lính xếp thành bốn hàng đối xứng, các tượng đều được trạm trổ những họa tiết vô cùng tinh xảo.

Sau khi đi qua tầng chuyển cấp, Cung Thiên Định nằm ở tầng thứ 5 cao nhất, là nơi chôn cất thi thể của vua Khải Định. Đây cũng là nơi nghệ thuật khảm sành sứ được phô diễn đạt đến trình độ điêu luyện, trác tuyệt có một không hai, làm nên giá trị riêng của lăng Khải Định so với các công trình hoành tráng khác.

Nếu như ngoại thất của lăng có hình dáng một khối công trình đồ sộ, bề thế được làm bằng xi măng, sắt thép với chủ tông màu trắng theo phong cách phương Tây thì ngược lại bên trong nội thất người xem thực sự bị choáng ngợp với vẻ đẹp lộng lẫy, rực rỡ sắc màu bởi hàng trăm hàng nghìn bức tranh, phù điêu được trang trí tinh xảo từ hàng nghìn hàng vạn chi tiết sành sứ và thủy tinh màu.

Qua bàn tay tài hoa của các nghệ nhân xứ Huế, những mảnh sành sứ, thủy tinh màu lấy từ các loại chén, bát, bình, lọ… được cắt gọt cẩn thận rồi tỉ mỉ ghép thành những bức tranh, phù điêu, hình chim, hoa, muông thú…  theo các điển tích Nho giáo, Lão giáo, Phật giáo và điển tích dân gian. Tuy được khảm bằng chất liệu cứng là sành sứ và thủy tinh nhưng nhờ kỹ thuật phối màu tài tình dựa trên các tông màu chính gồm trắng, vàng, nâu, xanh lam, xanh lục, tía nên các mảng khối trang trí trông rất mềm mại, sống động như những bức họa màu.

Bên trong lăng còn có chiếc bửu tán là một khối bê tông cốt thép nặng gần một tấn. Dưới tài hoa của các nghệ nhân, không ai có thể nhận ra sự khô cứng của nó mà xem như chiếc bửu tán làm bằng nhung lụa với những đường uốn lượn mềm mại, thanh thoát và sinh động. Bên dưới bửu tán là pho tượng đồng của vua Khải Định được đúc tại Pháp năm 1920 theo kích thước người thật và dưới đế tượng chính là nơi đặt thi hài nhà vua.

Trải qua hơn 100 năm, đến nay lăng Khải Định vẫn còn nguyên giá trị văn hóa, lịch sử, kiến trúc. Đặc biệt, toàn bộ hệ thống trang trí khảm sành sứ bên trong nội điện nay vẫn đẹp lung linh huyền ảo như cách đây một thế kỷ khiến cho du khách không khỏi trầm trồ thán phục trước biệt tài của các nghệ nhân khảm sành cung đình Huế.