Phụ nữ Lô Lô gìn giữ nét văn hóa truyền thống đặc sắc qua từng đường kim mũi chỉ

Theo chân chị Hoàng Thị Khuyến, Chủ tịch Hội LHPN xã Xín Cái, chúng tôi tới thăm thôn Cờ Tảng khi sương còn chưa tan. Nằm êm đềm bên triền núi, thôn Cờ Tảng là nơi sinh sống của 32 hộ dân Lô Lô với 161 khẩu. Điều gây ấn tượng mạnh với tôi khi đến đây là những bộ trang phục truyền thống có màu sắc bắt mắt, được cắt, khâu, thêu rất cầu kỳ. Có cảm giác như mỗi bộ quần áo là một bức tranh thiên nhiên với những họa tiết cách điệu hình chim, hoa, lá được tạo hình rất khéo léo và tinh tế...

Thông thường, một bộ trang phục đầy đủ của phụ nữ dân tộc Lô Lô gồm khăn, yếm, áo, quần hoặc váy. Trang phục của nam giới gồm có áo thân dài đến trên đầu gối, xẻ tà hai bên, cài cúc bên nách phải, khăn đội đầu và quần. Phụ nữ Lô Lô thường tự làm trang phục truyền thống cho mọi người trong gia đình.

Người đầu tiên chúng tôi gặp tại thôn Cờ Tảng là cô Lù Thị Nhinh, 60 tuổi. Trong nhiều năm nay, người phụ nữ này vẫn giữ thói quen mang bên mình túi đựng vải, kim, chỉ thêu khi đi bất cứ đâu để rảnh tay lại lấy ra khâu, thêu. Hôm nay cũng vậy, vừa ngồi dự họp thôn, cô vừa thêu đường zích zắc trên miếng vải đen. Điều khiến tôi đặc biệt ấn tượng là cô Nhinh không dùng khung mà chỉ cầm miếng vải để thêu. Dù đã lớn tuổi, nhưng đường kim, mũi chỉ của cô rất khéo léo.

Đưa sản phẩm đang làm cho tôi xem, cô Nhinh giới thiệu: "Đây là chiếc khăn đội đầu của phụ nữ. Chúng tôi thêu rồi cắt những miếng vải nhỏ khâu đắp lên để trang trí". Quả thật khi được xem chiếc khăn đội đầu hoàn chỉnh của phụ nữ Lô Lô tôi mới thấy rằng hoa văn trang trí trên khăn được sắp đặt rất sáng tạo. Chỉ bằng những miếng vải nhỏ với nhiều hình thù, họa tiết khác nhau, những người phụ nữ Lô Lô như cô Nhinh đã ghép chúng lại tạo ra những sản phẩm đa dạng.

Phụ nữ Lô Lô ngay từ khi còn nhỏ đã được bà và mẹ dạy thêu và khâu vá trang phục để khi về nhà chồng phải có trang phục truyền thống mang theo. Cô Nhinh kể: "Tôi được mẹ dạy khâu, thêu từ năm 11 tuổi. Ban đầu, mẹ dạy tôi khâu vải và thêu những họa tiết đơn giản. Khi đã thuần thục rồi, mẹ mới hướng dẫn tôi thêu những họa tiết phức tạp. Người Lô Lô sử dụng 5 màu sắc cơ bản trên váy áo bao gồm trắng, đỏ, vàng, tím đen. Khó nhất là kết hợp hài hòa các màu chỉ"- cô Nhinh chia sẻ.

Khác với người Mông dùng vải lanh may quần áo, người Lô Lô ở Cờ Tảng sử dụng vải bông để may trang phục. Ưu điểm của loại vải này là thấm mồ hôi, mát mẻ vào mùa Hè và ấm vào mùa Đông. Cô Nhinh kể: "Thế hệ bà và mẹ tôi thường tự dệt vải rồi tự cắt may. Tuy nhiên, vì nhiều lý do nghề dệt dần mai một. Bây giờ, chúng tôi không tự dệt mà mua vải từ Cao Bằng. 

Trang phục của chúng tôi được làm rất cầu kỳ. Để may một bộ quần áo cần khoảng 10m vải, bao gồm 2m để may khăn, 1,2m may yếm, gần 5m may áo và gần 3m may quần. Việc may trang phục truyền thống mất nhiều thời gian nhất ở công đoạn thêu. Họa tiết chủ đạo của chúng tôi là hình con rồng, hoa hồi, hình tam giác, hình quả trám, con chim... Mất khoảng 5 ngày, tôi mới làm xong 1 chiếc yếm".

Thực tế là cuộc sống hiện đại có những tác động không nhỏ khiến cho nghề khâu thêu trang phục truyền thống của người Lô Lô có nguy cơ mai một. Những người thạo khâu thêu như cô Nhinh không còn nhiều. Đó cũng là lý do Bí thư chi bộ thôn Cờ Tảng, chị Dùng Thị Vân bàn với chi hội phụ nữ của thôn thành lập Tổ khâu thêu trang phục truyền thống.

Nói về ý tưởng phát triển nghề khâu thêu trang phục truyền thống của người Lô Lô, chị Vân chia sẻ: "Dân tộc Lô Lô là một trong số những rất tộc có số dân dưới 10.000 người, được Đảng và Nhà nước rất quan tâm bảo tồn, phát triển. Tuy nhiên, trước tác động của nhiều yếu tố, nhiều nét văn hóa truyền thống của dân tộc tôi đã bị mai một. Tôi mong muốn làm được điều gì đó để lưu giữ văn hóa của dân tộc mình nên đã suy nghĩ và khởi xướng chị em thành lập tổ khâu thêu từ năm 2019".

Từ khi tổ khâu thêu đi vào hoạt động, phụ nữ trong thôn đã có cơ hội "hâm nóng" lại tình yêu với nghề truyền thống của dân tộc mình. Chị em trong thôn thường ngồi lại với nhau, chia sẻ kinh nghiệm khâu thêu. Cô Nhinh kể: "Chúng tôi tự khâu thêu quần áo phục vụ cho nhu cầu ăn mặc của cá nhân. Thời gian gần đây, có khách du lịch tìm đến thôn tôi khám phá văn hóa. Một số người tỏ ra rất thích văn hóa truyền thống, đặc biệt là trang phục của dân tộc tôi, họ ngỏ ý muốn mua. Ngoài những bộ đã mặc, tôi làm thêm một số bộ trang phục mới để khi khách có nhu cầu sẽ bán lại".

Giữ gìn nét văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc qua từng mũi kim

Mỗi bộ trang phục truyền thống của người Lô Lô là kết tinh của mồ hôi lao động, thể hiện sự khéo léo của người phụ nữ Lô Lô. Họ phải rất nhiều thời gian mới hoàn chỉnh được một bộ quần áo với hàng trăm chi tiết tỉ vì thế giá thành rất cao. Nhiều du khách đã bỏ ra tới cả chục triệu đồng để có được một bộ trang phục truyền thống với rất nhiều họa tiết độc đáo này. "Tôi đã tự tay làm và bán được 5 bộ trang phục truyền thống của người Lô Lô. Mỗi bộ có giá 18 triệu đồng"- cô Nhinh kể.

Trò chuyện với những người phụ nữ ở bản Cờ Tảng, chúng tôi cảm nhận được tình yêu cũng như ý thức giữ gìn nét văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc mình. Tổ khâu thêu vẫn là nơi chị em gặp gỡ, trao đổi, chia sẻ mọi chuyện. Từ nhiều nguồn vận động, tổ đã mua sắm được máy may, máy vắt sổ để ở điểm trường mầm non của thôn. "Hiện, tổ khâu, thêu có 35 chị em phụ nữ. Tại các buổi sinh hoạt chung, chúng tôi hướng dẫn nhau kỹ thuật thêu, đặc biệt các họa tiết khó cũng như cách cắt ghép những miếng vải nhỏ trang trí cho trang phục"- chị Vân cho biết.

"Mong muốn của chúng tôi là sẽ có nhiều người biết hơn về vẻ đẹp trong trang phục truyền thống của dân tộc tôi. Tôi hy vọng sẽ được hỗ trợ để làm ra các sản phẩm thổ cẩm đẹp, có giá trị cao và có thể trở thành hàng hóa"- cô Nhinh chia sẻ. Hy vọng, sẽ có doanh nghiệp kết nối để hỗ trợ những phụ nữ Lô Lô có thể tạo được sinh kế, có thêm thu nhập từ nghề khâu, thêu truyền thống ngoài công việc sản xuất nông nghiệp.